Zelfzorg is een populair woord. Zeker in combinatie met intensieve zorgtaken wordt dit vaak genoemd als voorwaarde om het vol te houden.
Het lijkt een open deur. De meeste mensen weten wel dat het belangrijk is om:
- goed voor jezelf te zorgen
- je grenzen te bewaken
- voldoende rust te pakken
- dingen te doen waar je van oplaadt
Het klinkt eenvoudig en toch gaat dat veel mensen niet vanzelf af. Niemand anders kan jouw me-time voor je nemen dus als het jou niet lukt, is dat aan jezelf te wijten?
- heb je het niet goed genoeg georganiseerd?
- ben je niet goed in staat prioriteiten te stellen?
- kun je jouw grenzen niet aangeven?
- ben je onvoldoende zelfbewust?
Begint een verandering eigenlijk bij zelfzorg?
Wanneer je merkt dat je tekenen van overbelasting hebt, dan is het natuurlijk altijd verstandig om beter voor jezelf te zorgen.
Vaak begint het met lichamelijke en vermoeidheidsklachten waar je dan een oplossing voor zoekt. Dat helpt dan misschien tijdelijk. Maar als de klachten worden veroorzaakt door (chronische) stress, behandel je alleen de kwaal en blijven de lichamelijke ongemakken terugkomen omdat de oorzaak niet is aanpakt.
Vecht of -vluchtreactie
We ontwikkelen allemaal manieren om met stress om te gaan, vaak zonder dat we ons hiervan bewust zijn. Dit gebeurt feitelijk in ons oerbrein wat reageert op mogelijke dreigingen (stress). Het lichaam heeft maar beperkte mogelijkheden om te reageren op dreiging, namelijk vechten, vluchten of bevriezen.
Acute dreiging is tegenwoordig niet hetzelfde als in de oertijd toen er misschien een roofdier voor je neus stond wat je wilde opeten. Tegenwoordig is stress iets wat we ervaren in het dagelijks leven zoals bijvoorbeeld een baan in combinatie met gezin, een zorgintensief kind of mantelzorg voor ouders. Het lichaam maakt geen onderscheid in vormen van bedreiging en reageert hetzelfde als bij dreiging van dat roofdier.
Stresshormonen
Cortisol en adrenaline zijn beide stresshormonen, maar ze hebben verschillende functies en treden op in verschillende fasen van de stressreactie. Adrenaline zorgt voor een snelle, acute reactie op stress, terwijl cortisol meer betrokken is bij de langdurige aanpassing aan stress.
Bij gevaar geven je hersenen het signaal om meer stresshormonen aan te maken zodat je lichaam een prestatie kan leveren om zichzelf te redden van deze acute dreiging. Je kunt dan een gevecht aangaan, hard wegrennen of jezelf verstoppen.
Wanneer het gevaar geweken is, komt het lichaam weer in rust en kan het herstellen. Dit herstel is noodzakelijk om het lichaam weer in balans te brengen en de negatieve effecten van stress te verminderen.
Langdurige stress zorgt voor chronische overbelasting
Wanneer er sprake is van langdurige stress, maakt het lichaam steeds stresshormonen aan. Wanneer je onvoldoende kunt herstellen ontstaat een disbalans in het lichaam met allerlei lichamelijke reacties, slaapproblemen, vermindering van concentratie tot mogelijk zelfs depressie als gevolg.
Gabor Mathe schrijft in zijn boek ‘wanneer het lichaam nee zegt’ over ‘de verborgen stressfactoren die voortkomen uit onze programmering die we vaak als kind al hebben ondergaan. Deze zijn zo diep in ons geworteld en zo subtiel, dat we het gevoel hebben dat dit bij ons ware zelf hoort’ Hij schrijft onder andere over de lange termijneffecten van chronische stress op ons immuunsysteem wat ook kan leiden tot ziektes.
Chronische stress ontregelt of remt de immuunfunctie van het lichaam waardoor je verzwakt en sneller ziekt wordt, mogelijk zelfs met auto-immuunziektes tot gevolg. Auto-immuunziekten en de hormonen cortisol en adrenaline zijn namelijk met elkaar verbonden. Het eigen immuunsysteem valt het lichaam aan, wat kan leiden tot ontstekingen en schade aan organen.
Burn-out en burn-on
Bij een burn-out komt een moment waarop je echt niet meer kunt functioneren, je bent letterlijk opgebrand en wordt door je lichaam gedwongen om radicaal te herstellen. Een burn-on noemt met ook wel de functionerende burn-out. Je functioneert nog wel maar daar is alles wel mee gezegd. Het is een soort constante overlevingsstand waarbij alle signalen van een burn-out langdurig aanwezig zijn.
Ouders van een zorgintensief kind lopen een verhoogd risico op een burn-on doordat zij constant moeten presteren en zorgen zonder voldoende hersteltijd.
‘ In de overlevingsmodus doen ouders alsof het goed gaat (vechtstand), terwijl er sprake is van vluchtgedrag: ze trekken zich terug van anderen en nemen afstand van zichzelf. Men blijft wel functioneren, maar ervaart een gevoel van zinloosheid’ (bron KLIK )
Functioneren omdat je niet anders kunt
Door chronische stress, bijvoorbeeld door het intensieve zorgen, kun je in een overlevingsmodus belanden. Je handelt omdat het moet, omdat je voelt dat het niet anders kan. Jouw kind is afhankelijk van jou dus je moet wel doorgaan. Misschien doe je een groot deel op de automatische piloot omdat je te moe bent om na te denken over hoe het misschien anders kan.
Kun je iets veranderen wanneer je in een overlevingsstand functioneert?
- als je de signalen van je lichaam onvoldoende oppikt?
- als je automatisch jezelf aanpast aan de ander?
- als je denkt dat het zo moet en dat je geen keuze hebt?
- als je de ruimte niet voelt om ‘nee’ te zeggen?
Zelfzorg is een basisvoorwaarde maar niet voldoende
Wanneer je intensief zorgt voor iemand die afhankelijk is van jou, is het moeilijk om je eigen grenzen te bewaken.
Hoe doe je dat als je niet weet hoe of niet de tijd en de puf hebt om erover na te denken?
Er moet eerst letterlijk en figuurlijk ruimte ontstaan om überhaupt iets aan zelfzorg te kunnen doen.
Wat helpt sowieso?
- plan tijd in je agenda dat je even niets moet en iemand anders de zorg heeft
- bespreek met je partner, familie en sociaal netwerk jouw situatie
- durf hulp te vragen én te accepteren
- stel jezelf regelmatig de vraag: Moet ik dit nu doen? en stel deze vraag 5x
- MOET ik dit nu doen?
- moet IK dit nu doen?
- moet ik DIT nu doen?
- moet ik dit NU doen?
- moet ik dit nu DOEN?
Wanneer je op 1 van deze vragen ‘Nee’ kunt antwoorden, ga dan eerst bedenken hoe je het anders kunt oplossen.
Dan kun je weer even ademhalen. Daarna ontstaat misschien wat ruimte om aan zelfzorg te doen.
0 reacties